Inhalt

Kopfregest:

Doppelwahl zu Mainz, Erhebung Siegfrieds von Eppstein zu Bingen und dessen Vertreibung durch Bischof Luitpold von Worms.

Vollregest:

Cui [Conrado aeo Mog.] Sifridus huius nominis primus successit. Ann. brev. Wormat. XVII, 75;

Interea gravis tumultus oboritur in Mogontia. Quidam enim ex voluntate et favore Phylippi Luopoldum Wormaciensem in episcopum elegerunt, quidam in Sifridum prepositum consenserunt ut eligeretur, et exeuntes civitatem venerunt Binge, et electionem, quam coeperant (conceperant) de preposito Sifrido ibidem confirmaverunt. Ann. Colon. max. in: M. G. SS. XVII, 809 und Böhmer, Font. II, 335. (Godefr. Colon.);

Circa illos dies Moguntinus Conradus vita excessit, et statim in tam nobili sede scisma non defuit. Fautores siquidem Philippi Lippoldum ecclesie Moguntine preficiunt, ecclesiastici vero viri sententiam apostolici timentes ad tantam dignitatem Syfridum eligunt. Ille imperialia a Philippo tenens, in civitatibus et castris militari manu longe lateque prevalebat, iste spiritalibus confirmatus, sibi subditos quietus regebat. Arnoldi Chron. Slavor. Lib. IV. in: M. G. SS. XXI, 214;

... Luppoldus Wormatiensis episcopus pro eo eligitur, sed quia Philippo regi favebat, cui summus pontifex adversabatur, electionem eius papa cassavit et praedictum Sifridum a tribus tantum electum, misso ei per nuntios suos pallio, consecrari praecepit. Chron. montis ser. ed. Eckstein. 64 und M. G. SS. XXIII, 168;

Sed hic in brevi vitam finivit. Rex itaque Philippus ad civitatem Maguntinensem accessit, cupiens efficere, ut idoneus illi ecclesie preficeretur episcopus. Factumque est in ipsa electione, ut omnium vota convenirent in Liupoldum Wormaciensem tunc episcopum, tribus tantum exceptis, qui accepta occasione de presentia regis allegabant, non posse liberam fieri electionem. Potius, quia sciebant papam contrarium esse regi, appellantes exierunt de civitate, electoque ab universis prefato Liupoldo, hi tres apud Bingin opidum constituti unum ex se elegerunt, Sifridum videlicet, qui usque hodie manet episcopus: nam domnus papa, multis volens uti rationibus, cassata electione omnium de Liupoldo, factam electionem, quae nullo iure subsistere poterat, confirmavit, sicut exprimit in sua decretali, quae sic incipit: Bonae memoriae, ubi quoque exprimitur, qualiter pro isto negotio et aliis Prenestinus episcopus venit Coloniam. Super hac electione fecit non iudicium, sed iniuriam .... Sed tamen propter Philippum regem et fautores alios iustitiae nec iste (Bruno Colon.), nec prefatus Sifridus Maguntinus potuerunt acquirere temporalium administrationem usque ad mortem Philippi. Burchardi et Cuonradi Urspergensium chron. in: M. G. SS. XXIII, 368 flg.;

Apud civitatem Maguntiam mortuo aeo Conrado venerabili viro, Siffridus, et frater Godefridi de Hepestein, factus est aeus per annos uno minus de 30. Chron. Albrici mon. trium font. in: M. G. SS. XXIII, 881;

.... cui [Cunrado] Philippus rex Lupoldum Wormacie episcopum substituit. Otto vero rex Sigefrido de Eppenstein regimen et iura episcopi contradidit. Chron. reg. Colon. contin. prima. in: M. G. SS. XXIV, 6;

Anno domini 1200. Conradus aeus Moguntinus obiit; pro quo duo eliguntur, scilicet Lupoldus episcopus Wormaciensis et Syfridus prepositus de Bunna. Et sic scisma in regno et sacerdocio hic ortum est. Ann. Herbip. min. in: M. G. SS. XXIV, 828;

Anno Domini 1200. Conradus archiepiscopus Moguntinus obiit; pro quo duo eliguntur Lutpoldus Wormaciensis episcopus et Sifridus Byrnensis prepositus. Siffridus presb. Misnensis ed. Pistorius-Struve, SS. I, 1041 und als Sifridi de Balnhusin compendium histor. in: M. G. SS. XXV, 699;

1200 ... quo [Cunrado] tumulato, in electione pontificis dissensio facta est. Quidam elegerunt Lupoldum Wormaciensem episcopum consilio et auxilio Philippi, quidam prepositum sancti Petri, Sigefridum de Oppenstein. Verum Lupoldus Mogontinam et Wormaciensem ecclesiam potenter rexit.- 1201 ... quamvis ... rex Otto in regnum Teutonicum et Sigefridus in sedem Mogontinam ab Innocencio papa et apostolico sede essent confirmati. Chron. Sampetr. in Gqq. d. Prov. Sachsen. I, 46 u. 47;

Nam Conrado, Maguntinorum aeo, viam universae carnis ingresso, Philippus in Maguntia Lupoldum, Wormatiensem episcopum, instituit; ex altera parte cooperantibus Wernero et Philippo fratribus de Bolandia, qui tunc a Philippo rege defecerant et Ottoni adhaerebant, Sifridus a quibusdam clericis electus est. Quid plura? Lupoldum Philippus in regia manu tenebat, Sifridum Innocentius papa sua auctoritate firmabat. Propulsus tamen Sifridus a diocesi sua, Coloniam se recepit, fuitque ibi usque ad mortem Philippi. Gesta TrevirorumI, 291 u. M. G. SS. XXIV, 391. (Vergl. Köllner, G. v. Kirchheim-Boland. 36.);

1199. Sane post mortem Moguntini partes eligentium dissiliunt. Philippus electioni se ingerit, electores plurimos vi et potentia conquerit et Lippoldum Wormatiensem episcopum ad sedem Moguntinam denominat. Reliqui vero Sifrido de Eppensteyn hominium faciunt et cum universitate sue consanguinitatis etiam eum ad eandem diocesin declarant archiepiscopum. Histor. (Annales) Reinhardsbrun. in: Thüring. Geschichtsqq. I, 90;

Quo [Conrado aeo] defuncto, clerus et populus civitatis elegerunt sibi quendam nobilem clericum de suis in archiepiscopum et praesentaverunt eum Philippo duci Swaviae; quem ille refutans, voluit contra voluntatem illorum unum de consanguineis suis ibi constituere archiepiscopum. Unde clerus et populus Maguntini plurimum indignati, abiecto duce Swaviae, adhaeserunt Othoni regi Alemannorum, et receperunt eum in dominum; et ipse ad praesentationem illorum recepit electum quem elegerant in archiepiscopum. Roger de Hoveden. in: Savile, SS. rer. Angl. 804. u. Stubbs, IV, 122. (Vgl. B-F, Reg. imp. V, nr 215 d.)

Zum Jahr 1201: Sigefridus succedit. Imperator Philippus eundem episcopatum (Moguntinum) episcopo Liupoldo Wormatiensi concedit. Chounradi Schirensis Annal. in: M. G. SS. XVII, 631;

Et quoniam in Moguntina ecclesia, Lupoldo Wormaciensi episcopo et domno Sifrido simul electis, scisma erat. Gesta episcop. Havelstad. in: M. G. SS. XXIII, 115.

Maguntinensis archiepiscopus non est; et duo pro eo, quis eorum fiat maior, decertant. Ex utraque parte amici et fautores promissionibus et muneribus acquiruntur. Et turpe est dicere: ipsi clerici electores simoniae vitio maculantur; et multiplicantur mala super terram, et scinditur ecclesia Maguntinensium. Qui uni adhaerent, cum eo recedunt; alii remanent cum altero. Sufficere poterat ad desolationem terrae unum schisma; sed funes peccatorum, dupliciter circumplexi, difficilius dissolvuntur.

Pervertunt cuncta simul haec duo schismata iuncta
regum, pontificum; nec novit amicus amicum.

Una pars, quae remanserat, canonicorum, cum suo electo excommunicatur; sed ipsi, hanc excommunicationem se simulantes ignorare, divina celebrare non omittunt. Duravit haec contumacia annis octo. Christiani Chron. Mog. in: Böhmer, Font. II, 268; Jaffé, Mon. Mog. 696 u. M. G. SS. XXV, 247. (Die anklage der simonie wird von seiten der partei Lupolds gegen den gesandten Guido von Präneste in einem an den papst geschickten briefe erhoben, von welchem dieser selbst schreibt: »Verum quidam simplex nuntius ab adversariis eius ad sedem apostolicam destinatus, ex eorum parte apertas nobis cum pendente sigillo litteras praesentavit, per quas eidem significabant canonici quod praedictus legatus corruptus pecunia iniquam sententiam protulisset.« BR. Innoc. 86 u. 89; Potthast, Reg. pont. nr. 1643.)

Ausführlich berichtet Papst Innocenz III. über diese streitige Wahl des Mainzer Erzbischofs in mehreren Briefen. Zunächst schreibt er in einem Brief an den Kardinallegaten Guido von Präneste u. a.: Quod autem de venerabili fratre nostro aeo Maguntino tu, frater episcope, secundum formam mandati nostri fecisti, gratum et ratum nos noveris habuisse. Ad hoc, quoniam Warmatiensis episcopus, sicut ex litteris tuae fraternitatis accepimus, in sua contumacia perseverat, volumus et mandamus ut nisi commonitus ad mandatum tuum redierit, canonicis Warmatiensibus ex parte nostra districte praecipias ut personam idoneam sibi eligant in pastorem. Dignum est enim ut qui temere in alienam ecclesiam se intrusit, et adhuc ei non desinit incubare, propria iuxta sanctiones canonicas spolietur. BR. Innoc. nr. 79 u. Potthast, Reg. pontif. Rom. 1585.

Ferner enthalten eine vollständige Darstellung der Vorgänge bei der Wahl und der betreffenden Rechtsverhältnisse sowie Nachricht über die Kassation der Wahl Lupolds und die Verleihung des Palliums an Siegfried die Briefe Innocenz' III. an Siegfried selbst und an die Mainzer Kanoniker. Beide Briefe sind fast gleichlautend; wir heben aus demjenigen an die letzteren folgende Stellen hervor: Bonae memoriae C. aeo Maguntino episcopo Sabinensi viam universae carnis ingresso, cum vota vestra se in varia divisissent, quibusdam petentibus Warmatiensem episcopum, quibusdam vero venerabilem fratrem nostrum nunc archiepiscopum vestrum, tunc praepositum S. Petri Maguntinensis, sibi eligentibus in pastorem ..... venerabili fratri nostro Praenestino episcopo apostolicae sedis legato dedimus in mandatis ut si eundem episcopum quoad spiritualia vel temporalia recepisse constaret ecclesiam Maguntinam, vel ministrasse in spiritualibus aut in temporalibus in eadem, prout obiectum fuerat ex adverso, postulationem factam de ipso sublato cuiuslibet appellationis obstaculo irritam nuntiaret, de gratia nostra concedens eidem ut Warmatiensem sibi ecclesiam retineret ..... Quod si parere contemneret, utraque ipsum ecclesia denuntiaret auctoritate nostra privatum. Deinde inquireret de electione ipsius archiepiscopi diligentius veritatem; et si ei de vi, quam ipse et sui metuebant, constaret, eo non obstante, quod post appellationem ad nos interpositam in ipsius fuerat electione processum, cum alii, qui appellationi ad nos interpositae non duxerant deferendum, uti contra ipsum hac exceptione non possent, quoniam frustra legis auxilium invocat qui committit in legem, (unde nec ab eis posse obici videbatur quod idem esset a paucioribus secundum eorum assertionem electus, cum ipsi appellationem ad nos legitime interpositam contemnentes, et praeter licentiam nostram recipientes episcopum memoratum, reddiderint se indignos) electionem archiepiscopi, dummodo nihil obstaret de canonicis institutis, sublato appellationis obstaculo confirmaret ..... Licet autem essent notoria quae fuerant contra dictum Warmatiensem episcopum et eius fautores obiecta, praedictus tamen legatus ad maiorem cautelam multos et magnos testes recepit ex ipsius archiepiscopi parte productos, qui super praedictis deposuere iurati. Vnde ipse iuxta tenorem mandati nostri procedens, postulationem factam de Warmatiensi cassavit, et electionem archiepiscopi memorati curavit auctoritate apostolica confirmare, ipsumque ordinavit in presbyterum, et tandem in episcopum consecravit. Ipse autem humiliter ad praesentiam nostram accedens, suppliciter postulavit, ut palleum sibi, videlicet insigne pontificalis officii, de consueta sedis apostolicae benivolentia conferremus ...... Quare dictum archiepiscopum sine iuris iniuria potuissemus eidem ecclesiae praeficere in pastorem, praesertim cum per legatum apostolicae sedis fuisset in Maguntinum episcopum consecratus. Super his ergo cum fratribus nostris habito diligenti tractatu, de ipsorum consilio cassationem postulationis factae de Warmatiensi episcopo ratam habemus, et electionem archiepiscopi memorati auctoritate apostolica duximus confirmandam, et ne quid ad excutionem archiepiscopalis officii sibi desit, palleum, videlicet insigne plenitudinis pontificalis officii, ipsi duximus concedendum. Licet autem ex eo quod ecclesia Maguntina filia est sedis apostolicae specialis, et in eius semper devotione permansit, de ipsius non turbari turbatione minime valeamus; quia tamen exigente iustitia, in qua sumus singulis debitores, super hoc aliud non potuimus diffinire, universitatem vestram monemus, exhortamur, atque per apostolica vobis scripta mandamus, et in virtute obedientiae districte praecipimus quod eidem archiepiscopo debitam exhibeatis reverentiam et honorem, et ei tamquam patri et pastori vestro devote ac reverenter intendere procuretis. BR. Innoc. nr. 86 u. 89; Potthast, Reg. pont. Nr. 1643 und 1647.

In einem Brief König Philipps an Papst Innocenz III. findet sich folgende Stelle: Ceterum de domino Liupoldo hoc scitote. Contigit statim post mortem Conradi Maguntini aei nos venisse Maguntiam et eius interesse sepulturae. Et tunc concordi et unanimi electione cleri, accedentibus votis ministerialium et omnium eorum quorum intererat et assensu et mirabili clamore populi, ipse Luipoldus fuit electus, sic quod nobis praesentatus. Et quia nostrum non est discutere de episcoporum electione, tantummodo ut ipsa sit concors et unanimis, de regalibus eum investivimus. Postmodum dominus Siffridus apud Pinguiam, ut vere putamus, a tribus vel ad plus a quatuor se permisit eligi. BR. S. 21, nr. 84;

In einem Brief an Papst Innocenz III. schreibt König Otto IV.: Et quia Maguntinus et Leodiensis electi, Siffridus videlicet et Hugo, nobis potissime necessarii videbantur, tum per se, tum per consanguineos suos, et quia factum nostrum omnino sine ipsorum conniventia turbationem timebat, apud eundem patrem nostrum dominum Praenestinum effecimus, quod Siffrido administrationem ecclesiae Maguntinae concessit, et Hugoni spem bonam, de gratia vestra confisus, in sua electione donavit. BR. nr 15.

Hierher gehören noch die Schreiben Papst Innocenz' III.: Nobili viro Guarnerio de Bolland und ebenso Gottfrido de Appelstein. (Eppstein), welche beginnen: Gaudemus in domino et in potentia virtutis ipsius, quae tibi et quibusdam aliis amicis et consanguineis tuis misericorditer inspiravit, ut ab eo discederes, cui nos coronam imperii salva conscientia imponere non possemus, et adhaereres illi quem nos intendimus honorare. BR. Innoc. nr 62. (Vgl. Raumer, G. d. Hohenstaufen. (5 Aufl.) II, 425, 432.)

Hier glauben wir noch eine Erzählung anfügen zu dürfen, welche wohl schon zur zeit des Mainzer Schismas umging: Conradus Mog. aeus de peregrinatione transmarina rediens, non biennio supervixit. Qui dum ante paucos obitus sui dies languens ad mensam comesturus consedisset, paululum obdormiens et in ecstasi factus, repente turbatis vocibus exclamavit, indignum esse, ut dominus Sifridus de Eppinstein tales iniurias praesumeret irrogare. Cumque querelas iteraret et circumstantes de qualitate iniuriarum eum interrogarent, manum ad sinum reducens, numquid, ait, non videtis, quam dedecorosa profusione vestem meam contaminaverit? Qui statim ad se rediens futuri schismatis maculam ecclesie sue per ipsum Sifridum inferendam significari predixit. Mortuo denique ipso etc. Chron. montis sereni. in: M. G. SS. XXIII, 168. (Vgl. Abel, Philipp der Hohenstaufe. 127.)

Quellenansicht

Keine

Metadaten