Böhmer/Will, Regesten (706-1288)

5045 Quellen in dieser Liste. Sie sehen die Quelle 1251.

BW, RggEbMz 23 Nr. 003

Datierung: 20. Januar 1085

Quelle

Ohne Aussteller, Empfänger und Empfangsort

Archiv: Böhmer/Will, Regesten

Weitere Überlieferung:

  • Böhmer/Will, Regesten mit Verweis auf: siehe Angaben im Text

Geographische Bezüge:

KML Visualisierung

Inhalt

Kopfregest:

Kolloquium in Gerstungen und Berka zum Zwecke eines Ausgleichs zwischen der päpstlichen und der kaiserlichen Partei. Auf der ersteren Seite standen der päpstliche Legat Otto von Ostia, Gebhard von Salzburg und fünf andere Bischöfe, während die kaiserliche Partei durch Konrad von Utrecht, und eine Anzahl anderer Bischöfe, an deren Spitze Wezilo von Mainz, vertreten war.

Vollregest:

Die beste Quelle über das Kolloquium ist ein Rundschreiben des päpstlichen Legaten. Nach demselben stellten die Anhänger Gregors zunächst den Satz auf, dass es nicht erlaubt sei, mit denjenigen Gemeinschaft zu pflegen, welche von einer römischen Synode exkommuniziert seien. (Primum tamen hoc vos nosse convenit, quod nos nihil approbandum suscepimus, nisi quod ab illorum communione nobis abstinendum esset, quos in synodo Romana praesidente papa G(regorio) excommunicatos esse litteris et legatis cognovimus. Postquam igitur convenimus et consedimus, prolatis in medium litteris apostolicis eandem excommunicationem continentibus, priores nos scripturas nostrae causae congruentes legimus et exposuimus). Die Kaiserlichen erwiderten, dass König Heinrich gar nicht im Bann sei und es auch nicht sein könne, indem sie sich auf die Stelle des Pseudoisidor: Nullus, qui suis est rebus exspoliatus aut a sede propria vi aut terrore pulsus, antequam omnia sibi ablata legibus ei restituantur et ipse pacifice diu suis fruatur honoribus sedique propriae regulariter restitutus, eius multo tempore libere potiatur honore, iusta canonicam accusari, vocari, iudicari aut damnari institutionem potest berufend, dieselbe verstümmelt anführten: Nullus, qui suis rebus exspoliatus est, vocari, accusari, iudicari, damnari potest.

Dagegen machten die Gregorianer geltend: Ad haec respondimus, nihil horum ad nos vel illos pertinere, ut discutiamus de vocatione, accusatione vel iudicio sedis apostolicae, cum nulli liceat de eius iudicio iudicare vel sententiam ejus retractare; si discutiendum sit inter excommunicatorem et excommunicatum, oportet discuti rem ibi terminandam, ubi orta est; illud solummodo nostrum esse, ut excommunicatis non communicemus ante utriusque partis iustam examinationem. Schließlich machen sie noch speziell auf den Betrug der Gegner aufmerksam. Quod autem contraria pars ad suae fraudis velamentum invenit, nullius sententia, nullius capitulum iuste dici ‒nisi W(ezilonis) suorumque sequentium, qui illud ‒ confixerunt nulli scripturae autenticae, nulli de sanctis patribus attribui potest, sed ipsimet sui figmenti patres dicendi sunt, eo locutionis modo, quo et diabolus pater mendacii dicitur.

Nach einer ehemals St. Emmeraner, jetzt auf der Hof- u. Staatsbibliothek in München aufbewahrten Handschrift des XII. Jahrhunderts zum ersten Mal herausgegeben von Kunstmann in: Freiburger Zeitschr. f. Theologie. IV, 126 flgde; neuerdings ediert von Giesebrecht, Kaisergeschichte III, 1207 flgde.

Vom kaiserlichen Standpunkt aus berichtet Walram, De unitate eccl. conserv. Fit Conventus in loco qui dicitur Gerstungen, XIII. Calend. Februarii, anno scilicet 1085 ab incarnatione Domini. Tum primo Chunradus Traiectensis ecclesiae episcopus: Ecce, inquit, venimus et probemus ex testimonio sanctorum canonum, non damnatum esse, vel excommunicatum regem nostrum Henrichum: cui, si non poterunt prodesse apud vos ea, quae legitime ordinata sunt a Deo circa honorem regium: saltem hoc concedite, ut eo utatur iure, quo ex regulis ecclesiasticis concessum est uti vel infimae in ecclesia personae. Et dixit ad Wezelinum Moguntinae ecclesiae episcopum, ut surgeret et legeret capitulum quidem ex decretis Romanorum pontificum. At ille surrexit et legit etc. Ad haec, cum obmutuisset Gebehardus, Saltzburgensis ecclesiae archiepiscopus, qui causam adversae partis erat acturus, utpote apud suos maxime vel ipse senectute sua, vel scientia scripturarum, sive eloquentia reverendus: tum quidem intulit Werinherus Merseburgensis ecclesiae episcopus, ubi in canonibus scriptum esset aliquid eiusmodi de mulieribus? et Wezelinus archiepiscopus porrigens eis librum: Ecce, inquit, ipsi legite consequens huius rei testimonium, quomodo huic quoque sexui oporteat iustum iudicium fieri: et quomodo ne mulier quidem debeat obiectis respondere, donec permittatur ei rem familiarem libere diutius ordinare. Tum omnes adversae partis episcopi ita sunt confusi, et ita devicti, ut non haberent quid ad haec respondere possent, manente apud ecclesiam Dei victoria: quoniam obstructum est os loquentium iniqua. Sed hinc resonabant laudes Deo, illinc autem erat murmur multus in turba de sermone illo. Quidam enim dicebant, Quia bonus est: alii autem dicebant, Non, sed seducit turbas. Walram, De unit. eccl. cons. in: Freher, SS. rer. Germ. ed. Struve. I, 286 u. 287.

Die anderen Quellen bezeichnen als Ort des Kolloquiums Berka. Eodem anno condicto tam ab inimicis quam amicis imperatoris colloquio in Thuringia, in loco qui Berchach dicitur, conveniebant ex utraque parte quicumque sapientissimi de optimatibus iudicabantur, canonum auctoritate probaturi, cui parti iusticia faveret; imperatore tamen absente; sic enim ipse consensit. Electis igitur satis litteratis et eloquentibus viris, hinc Wecilone Mogontino, illinc Gebehardo Salzburgensi archiepiscopis, disputatio coepta est. Affirmat Gebehardus, proponente hoc prius Wecilone, imperatorem non iniusto iudicio tam regno quam communione apostolici sententia privatum; econtra Wecil, dominum suum preiudicium non minus a papa quam a principibus passum contendit etc. Sic itaque utrimque parte sua favente atque acclamante discessum est. Ekkehardi Chron. univers. in: MGH SS 6, 206;

Post hec utriusque partis primates ob discutiendam tam immortalem controversiam 13. kal. Febr. aput Percstad Thuringie villam convenerunt. Hinc archiepiscopi, Otto Ostiensis a suo Gebehardo Constantiensi digressus etc. Illinc Liemmarus Bremensis, et qui ab illius partis papa pallia acceperant, Mogontinus, Coloniensis, Treverensis et quicumque eis favebant eorum suffraganei. Susceperunt defensionem cause hinc Gebehardus Juvavensis archiepiscopus, illinc vero Mogontinus legendo, Traiectensis sermocinando (sermonizando). Stabant arrectis auribus diverse secularium persone, velut in turbulentissimi temporis causa angelico quodam examine discutienda. Nun folgt die Disputation zwischen Gebhard von Salzburg, Konrad von Utrecht und Wezilo von Mainz. Sic istis edicta patrum exorbitare nolentibus, illis quod Rome oportuit definitum esse, in bivio et subalterno auditore retractari poscentibus, infecto disceditur negocio. Annal. Saxo. in: MGH SS 6, 721 u. 722 und Ann. Magdeb. in: MGH SS 16, 176.

Nun ist noch eine ausführliche Rede des Bischofs Konrad von Utrecht vorhanden, welche Aventin in: Ann. Bo. Lib. V, C. 15 nr. 14 mitteilt. Kunstmann a. a. o. spricht die Vermutung aus, Aventin habe diese Rede »fabricirt« u. Hefele, Concilieng. V, 161 note 2 schließt sich dieser Vermutung an. Wir können diese Beschuldigung Aventins nicht so leicht hinnehmen, da ein Beweis derselben nicht erbracht ist. Heißt es doch ausdrücklich bei Ann. Saxo ll. cc. u. in den Ann. Magdeb. Susceperunt defensionem ... Mogontinus legendo, Trajectensis sermonizando. Dazu kommt noch, dass Aventin gerade in dem Archiv von St. Emmeran in Regensburg, aus welchem Kunstmann das oben angeführte Rundschreiben des päpstlichen Gesandten edierte, sehr wohl orientiert war und dass er dort die fragliche Rede gefunden haben kann. Vielleicht ist gerade die Handschrift der Rede dadurch, dass sie benutzt ward, verloren gegangen, während sich die Aventin wahrscheinlich unbekannt gebliebene Handschrift des Rundschreibens erhalten hat.

Vergl. Stenzel, Fränk. Kaiser. I, 517; Kunstmann: Die Synode zu Gerstungen vom Jahre 1086. in: Freiburger Zeitsch. f. Theologie. IV, 116; Erhard, Reg. Westf. I, 202; Niemann, G. v. Halberstadt I, 171; Giesebrecht, Kaisergeschichte III, 590; Berger, Zur Kritik d. Streitschrift: De unitate ecclesiae conservanda. 13; Ewald, Walram von Naumburg. 14.

Quellenansicht

Keine

Metadaten

Personenindex

Ortsindex

Zitierhinweis:

BW, RggEbMz 23 Nr. 003, in: Die Regesten der Mainzer Erzbischöfe, URI: http://www.ingrossaturbuecher.de/id/source/11600 (Zugriff am 12.05.2024)